Khi hoạt động thương mại quốc tế ngày càng mở rộng, vận tải hàng không đã trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Không chỉ dừng lại ở việc chở hành khách, nhiều loại máy bay chở hàng (cargo aircraft) ra đời, đáp ứng nhu cầu vận chuyển nhanh, an toàn và chính xác đến từng phút.
Theo thống kê của Nikkei Asia, lưu lượng vận chuyển hàng hóa bằng đường hàng không của Việt Nam được dự đoán tăng mạnh trong năm 2023 và những năm tiếp theo, khi Việt Nam trở thành điểm đến quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Vậy, máy bay chở hàng là gì, có những loại máy bay vận tải hàng không nào, và đặc điểm của từng loại ra sao? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về ba nhóm máy bay chính trong vận tải hàng không hiện nay:
-
Passenger Aircraft (PAX) – máy bay vừa chở khách vừa chở hàng.
-
Freighter (F) / Cargo Aircraft Only (CAO) – máy bay chuyên chở hàng hóa.
-
Air Cargo Charter (Charter flight) – chuyến bay thuê nguyên chuyến.
1. Máy bay vừa chở khách vừa chở hàng – Passenger Aircraft (PAX)
Đây là loại máy bay phổ biến nhất trong ngành hàng không thương mại, khi cùng lúc đảm nhiệm hai chức năng: vận chuyển hành khách và hàng hóa.
Trong loại máy bay này, hàng hóa không được đặt ở khoang hành khách, mà nằm ở khoang hàng phía dưới – thường được gọi là “belly hold” hoặc “lower deck”. Phần khoang trên dành cho hành khách, trong khi phần bụng máy bay được tận dụng để chứa hàng hóa ký gửi, hàng mẫu, hoặc bưu phẩm nhỏ gọn.
Đặc điểm và quy định khi gửi hàng trên máy bay chở khách
Hàng hóa vận chuyển trên Passenger Aircraft bị giới hạn nghiêm ngặt về kích thước, trọng lượng và loại hàng.
Các hãng hàng không thường chỉ chấp nhận hàng hóa không nguy hiểm, không cháy nổ, không dễ bay hơi.
Ví dụ:
-
Với máy bay Airbus A321 (loại thân hẹp), kích thước tối đa của một kiện hàng là 120x100x100 cm, trọng lượng không vượt quá 100 kg/kiện.
-
Trong khi đó, với máy bay thân rộng như Airbus A350 hoặc Boeing 777, sức chứa lớn hơn nhiều – kiện hàng có thể đạt 300x240x160 cm và nặng tới 4.000 kg.
Ưu điểm của máy bay PAX trong vận chuyển hàng hóa
-
Tần suất chuyến bay dày đặc, giúp hàng hóa được vận chuyển nhanh chóng.
-
Chi phí thấp hơn so với freighter vì kết hợp cùng hành khách.
-
Phù hợp với hàng nhỏ, gọn, giá trị cao như linh kiện điện tử, thời trang, dược phẩm.
Tuy nhiên, điểm hạn chế lớn nhất là dung tích khoang hàng nhỏ, không thể vận chuyển hàng quá khổ (oversized cargo), hàng nguy hiểm hoặc máy móc cồng kềnh.
2. Máy bay chuyên chở hàng hóa – Freighter (F) / Cargo Aircraft Only (CAO)
Khác với PAX, loại máy bay freighter chỉ phục vụ cho hoạt động chở hàng hóa. Không có hành khách, toàn bộ không gian của máy bay – từ boong chính (main deck) đến boong dưới (lower deck) – đều được thiết kế cho hàng hóa.
Cấu trúc và đặc điểm của máy bay freighter
-
Boong chính thường được trang bị hệ thống sàn trượt (roller system) giúp dễ dàng đưa container hàng hóa (ULD – Unit Load Device) lên máy bay.
-
Cửa nạp hàng (cargo door) lớn hơn nhiều so với máy bay chở khách, có thể mở rộng toàn bộ thân máy bay.
-
Một số mẫu freighter được chuyển đổi từ máy bay chở khách cũ (gọi là Passenger-to-Freighter – P2F conversion) nhằm tiết kiệm chi phí đầu tư.
Hiện nay, thị trường Việt Nam chủ yếu sử dụng các máy bay thân rộng (wide-body) như Boeing 767F, Boeing 777F, hoặc Airbus A330F để vận chuyển hàng hóa quốc tế, đặc biệt trên các tuyến đi Mỹ, châu Âu và Trung Đông.
Quy định về kích thước và tải trọng hàng hóa
Mỗi hãng hàng không có giới hạn kỹ thuật riêng.
Ví dụ:
-
Silk Way West Airlines (7L) – hãng vận chuyển hàng hóa lớn có tuyến bay Singapore – Việt Nam – châu Âu, quy định rằng boong chính có thể nhận kiện hàng cao đến 3 mét và nặng tới 6 tấn, trong khi boong dưới giới hạn ở mức 1,6 mét và 4,5 tấn.
Điều này giúp máy bay freighter có thể chuyên chở hàng siêu trọng, hàng quá khổ, hàng công nghiệp nặng, như:
-
Ô tô, xe tải, xe quân sự, turbine điện gió, máy móc nguyên khối hoặc thiết bị dầu khí.
Ưu điểm của máy bay freighter
-
Sức chứa lớn, linh hoạt trong bố trí hàng hóa.
-
Có thể chở hàng nguy hiểm (Dangerous Goods – DG) theo tiêu chuẩn IATA.
-
Phù hợp với vận tải xuyên lục địa, hoặc khi cần vận chuyển nhanh lô hàng khối lượng lớn.
Ví dụ, một máy bay Boeing 747-8F có thể chuyên chở tới 137 tấn hàng hóa – tương đương 17 container 40 feet – trong một chuyến bay.
3. Chuyến bay thuê nguyên chuyến – Air Cargo Charter
Khái niệm và ứng dụng
Air Cargo Charter là hình thức thuê trọn gói máy bay hàng hóa để vận chuyển theo hành trình riêng biệt, phù hợp với yêu cầu của khách hàng.
Các doanh nghiệp sử dụng charter flight thường khi:
-
Có lô hàng siêu lớn, khẩn cấp hoặc hàng đặc biệt (ví dụ: thiết bị y tế, hàng viện trợ, động vật sống, hàng phục vụ triển lãm).
-
Hoặc khi tuyến bay thông thường không đáp ứng được lịch trình cần thiết.
Charter flight có thể là máy bay chở hàng (freighter charter) hoặc máy bay chở khách kết hợp hàng (passenger charter), tùy vào thỏa thuận giữa bên thuê và hãng khai thác.
Ưu điểm nổi bật
-
Linh hoạt hoàn toàn về lịch trình và điểm đến.
-
Không phụ thuộc vào lịch bay thương mại.
-
Thời gian vận chuyển nhanh nhất có thể.
Ví dụ, trong đại dịch COVID-19, hàng nghìn chuyến charter cargo được thực hiện để vận chuyển vắc-xin, vật tư y tế, linh kiện sản xuất… đến các quốc gia có nhu cầu gấp.
Chi phí và giới hạn
Tuy chi phí thuê charter flight thường cao hơn nhiều so với chuyến bay thường, nhưng đổi lại là tốc độ, chủ động và bảo mật. Do đó, hình thức này được các tập đoàn đa quốc gia hoặc cơ quan chính phủ sử dụng trong các trường hợp đặc biệt.
4. Sự khác biệt giữa ba loại máy bay chở hàng
| Tiêu chí | Passenger Aircraft (PAX) | Freighter (CAO) | Air Cargo Charter |
|---|---|---|---|
| Mục đích | Chở khách + hàng | Chỉ chở hàng | Thuê nguyên chuyến |
| Dung tích khoang hàng | Nhỏ (belly only) | Toàn bộ thân máy bay | Linh hoạt |
| Hàng hóa phù hợp | Hàng nhỏ, nhẹ, giá trị cao | Hàng lớn, nặng, nguy hiểm | Hàng đặc biệt, khẩn cấp |
| Chi phí | Thấp – trung bình | Trung bình – cao | Rất cao |
| Tần suất bay | Hàng ngày | Theo tuyến cố định | Theo yêu cầu |
5. Xu hướng phát triển đội bay chở hàng tại Việt Nam
Trong bối cảnh nhu cầu logistics tăng cao, nhiều hãng hàng không Việt Nam đã bắt đầu đầu tư đội bay chở hàng riêng.
-
Vietravel Airlines và Bamboo Airways đã nghiên cứu chuyển đổi một số máy bay sang dạng Passenger-to-Freighter.
-
Vietnam Airlines cũng đẩy mạnh dịch vụ cargo belly và hợp tác cùng Amazon Air, FedEx, UPS để tối ưu mạng lưới kết nối quốc tế.
Cục Hàng không Việt Nam dự báo, thị phần vận tải hàng hóa đường hàng không sẽ tăng trưởng trên 15%/năm trong giai đoạn 2025–2030, chủ yếu nhờ xuất khẩu hàng điện tử, linh kiện, thời trang và nông sản tươi sống.
6. Kết luận: Hiểu rõ loại máy bay để tối ưu chi phí và hiệu quả logistics
Việc nắm rõ đặc điểm của từng loại máy bay chở hàng không chỉ giúp doanh nghiệp lựa chọn phương án vận chuyển phù hợp mà còn giảm rủi ro, tiết kiệm chi phí và đảm bảo tiến độ giao hàng quốc tế.
Tùy theo tính chất hàng hóa, thời gian yêu cầu và ngân sách, doanh nghiệp có thể linh hoạt lựa chọn Passenger Aircraft, Freighter hoặc Charter Flight – mỗi loại đều có ưu điểm riêng trong chuỗi vận tải hàng không toàn cầu.
